Bütün varlıkların içinde bulunduğu sonsuz boşluğa Evren denir.
(Evren veya kâinat, sonsuz uzamda bulunan tüm madde ve enerji biçimlerini içeren bütünün adıdır. Yani "evren" astronominin, astrofiziğin konu edindiği şeylerin tümüdür. İçinde "her şey" olan bu dev çorba, sonsuzluk veya hiçlik olarak tanımlanabilecek uzayın içinde yer alır. )
Dünya dışındaki evren parçası da Uzay olarak adlandırılır.
Uzay, Dünya'nın atmosferi dışında evrenin geri kalan kısmına verilen isimdir. Uzay'ın sınırları asla kesin değildir ve Uzay hep büyür.
Uzay’da; yıldızlar, gezegenler, meteorlar, kuyruklu yıldızlar, uydular vb. varlıklar bulunmaktadır. Uzay’da bulunan bu varlıkların her biri gök cismi olarak adlandırılır.
Yıldız Kümeleri
Bulutsuz ve açık bir gecede gökyüzüne baktığımızda genellikle düzgün bir şekil gösteren yıldız toplulukları görülür. Bu yıldız topluluklarına yıldız kümesi adı verilir.
Bu küme içindeki yıldızların hareketi incelendiğinde, her yıldızın aynı hızla ve belli bir noktaya doğru hareket ettikleri gözlenebilir.
Yıldızlar
Uzay’daki bulutsu( nebula) adı verilen gaz ve toz yığınlarının bir araya gelip sıkışmasıyla yıldızlar meydana gelir.
Yıldızların şekli genellikle küreseldir. Yıldızlar da tıpkı canlılar gibi doğar, yaşar ve ölür. Ömrü sona eren dev yıldızlar, şiddetli bir patlama ile parçalanır. Ortaya çıkan parçalar, uzay boşluğuna dağılır. Dağılan parçalardan gezegenler oluşur.
Çevrelerine ısı ve ışık saçan yıldızların büyüklükleri, kütleleri ve sıcaklıkları birbirinden farklıdır.
Yıldızlar bize çok uzak oldukları için geceleri gökyüzünde yanıp sönen ışık noktaları olarak görünürler.
Yıldızlar farklı renklere sahiptir. Yıldızların farklı renkte olması, onların sıcaklıkları hakkında bilgi verir. * En sıcak yıldızlar mavi ve beyaz renklidir.
* Orta sıcaklıktaki yıldızlar sarı renklidir.
* Soğuk yıldızlar ise kırmızı renklidir.
* Dünyamıza en yakın olan yıldız Güneş’tir.
* Güneş sarı - turuncu renkli bir yıldızdır.
Takımyıldızları
Dünyadan gökyüzüne bakıldığında sergiledikleri görünüm nedeniyle bir arada bulunan yıldız gruplarına takımyıldızı adı verilir. Romalılar ve Eski Yunanlılar, yıldız gruplarına hayvanların, çeşitli nesnelerin ve ünlü kişilerin isimlerini vermişlerdir. Büyükayı, Küçükayı, Ejderha, Çoban, Kuzey Tacı ve Orion (Avcı) takımyıldızlarından bazılarıdır. Bunlar eski gökyüzü bilimcileri tarafından hayali çizgilerle birleştirilerek masalsı ve mitolojik adlar almışlardır.
Kuyruklu Yıldızlar
Kuyruklu yıldızların ad benzerliği dışında gerçek yıldızlarla hiçbir benzerliği yoktur. Bu gök cisimlerinin yapısında donmuş haldeki gazlar ve tozlar bulunur. Bu nedenle kuyruklu yıldızlara kirli kartopu adı verilir.
Kuyruklu yıldızlar, Güneşin çevresindeki eliptik yörüngelerde dolanır. Güneş’e yaklaştıkça içerdikleri buz bir miktar erir. Buzla karışmış toz ve taş
parçaları serbest kalır. Serbest kalan gaz, su buharı ve ince
tozlar Güneş rüzgarıyla itilir. Böylece kuyruklu yıldızın kuyruk kısmı oluşur.
Zaman zaman gökyüzünde kuyruklu yıldızlar görünür. Görünme süreleri çok kısa olup, bir kısmının gözlenmesi sadece 2 - 3 saniye sürer. Oldukça hızlı hareket ederler.
Kuyruklu yıldızların kütleleri bir gezegen ya da bir uyduya oranla oldukça küçüktür.
Kuyruklu yıldızların en bilineni Halley kuyruklu yıldızıdır. Dünyadan 76 yılda bir gözlenebilir. Hale - Bobb adlı kuyruklu yıldız 1997 yılında Dünya’dan gözlemlenmiştir. Dünyadan en son izlenebilen
kuyruklu yıldız 2002’de gözlenen Ikaye – Zhang
(ikaye - Zeng) kuyruklu yıldızıdır.
Meteorlar
Kuyruklu yıldızlardan kopan toz tanecikleri ve kaya parçaları Dünya atmosferine girdiklerinde sürtünmenin etkisiyle ısınır ve ince bir ışık çizgisi bırakır.
Bu doğa olayı, halk arasında yıldız kayması olarak bilinir.
Yıldız kaymasına atmosfere yüksek hızla girip yanan meteorlar sebep olmaktadır.
Bazı meteorların tamamı yanarak yok olmadığından yeryüzüne düşen parçaları olur.
Atmosfere girerek yeryüzüne ulaşabilen böyle meteorlara gök taşı adı verilir.
Meteorlar, düştükleri yerlerde ciddi hasarlara yol açabilir; çukurlar oluşturabilir. Oluşan bu çukurlara meteor çukuru adı verilir.
Şayet oluşan çukur Dünya yüzeyi üzerinde ise gök taşı çukuru olarak adlandırılır.
Not:
Arizona’da 1200 m çapında ve çevresine göre 50 m yükseklikte ve dik olarak 200 m inebilen büyük bir gök taşı çukuru vardır.
Gök cisimlerinin bir diğeri de Gezegenlerdir. İleriki bölümde özellikleri açıklanacaktır.
İki gök cismi arasındaki uzaklığı kilometre ile ifade etmek bazen yetersiz kalır. Bunun yerine ışık yılı birimi kullanılır. Bir ışık yılı, ışığın bir yılda aldığı mesafedir. Bir ışık yılı yaklaşık 9,46 x 1012 km’dir. ( yani 365x24x60x60x300000) Güneş’e en yakın yıldız; 4,2 ışık yılı uzaklıktadır. Işık yılı bir zaman birimi değil, uzaklık ölçüsü birimidir.
Gök Adalar (Galaksiler)
Çok sayıda yıldız, kızgın gaz ve toz yığınları, yıldızlar arası tanımlanamayan maddelerden oluşan dev sistemlere gök ada (galaksi) adı verilir.
Uzay’ın derinliklerinde birbirinden çok uzakta, farklı boyut ve biçimlerde milyonlarca gök ada vardır. Büyük gök adalar 3 trilyon, küçük gök adalar 100 bin kadar yıldız içerir.
Gök adalar sarmal, eliptik ya da düzensiz şekillerde olabilir. Gök adaların hareketi yavaştır.
Dünya’nın içinde bulunduğu gök ada, Samanyolu gök adası- Galaksisi olarak bilinmektedir. ( Dünyamız Saman yolu galaksisi Oryon kolu- avcı kolu üzerinde yer alır) Samanyolu gök adası sarmal şekildedir ve kendi etrafındaki bir turunu 230 milyon yılda tamamlar. Samanyolu gök adasını Kuzey Yarım Küre’den gözlemlemek için en uygun aylar temmuz, ağustos ve eylüldür.
Sarmal şekilde olan diğer bir gök ada da Andromeda gök adasıdır. Andromeda gök adası Dünya’dan bakıldığında teleskop kullanılmadan gözlenebilen gök adalardandır.
Bir başka gök ada ise Sombrero gök adasıdır. Sombrero gök adasının şapkaya benzeyen bir görünümü vardır.
Hazırlayan;
Süreyya FİLAZİOĞLU
Fen ve Teknoloji Öğretmeni
GN.REFET BELE İÖO |
0 yorum:
Yorum Gönder